Về Hệ đơn vị đo lường quốc tế mới 2019

Nguyễn Khắc SươngSương, Hội Đo lường Vệt Nam 

Giới thiệu 

Kỷ niệm Ngày Đo lường quốc tế năm nay (2019) có ý nghĩa đặc biệt quam trọng, bởi vì đúng vào ngày này (20.5.2019) Hệ đơn vị quốc tế mới (SI mới) sẽ có hiệu lực. Kể từ ngày hệ SI ra đời (10.1960) đến nay đã có nhiều lần thay đổi theo đà phát triển của khoa học và công nghệ; nhưng lần thay đổi này là sự kiện chưa từng có. Đó là, SI mới dựa trên một bộ các định nghĩa, mỗi một định nghĩa đều gắn với các định luật vật lí nên có ưu điểm là có thể đón nhận được những cải tiến của công nghệ và khoa học trong tương lai và đáp ứng được các nhu cầu mới của người sử dụng trong nhiều năm tới. Chính vì thế, BIPM và BIML đã chọn chủ đề cho Ngày Đo lường quốc tế năm nay là: “SI tốt hơn hẳn”. 

Quá trình phát triển của SI 

“Công ước mét” (Convention du mètre) ra đời ngày 20.5.1875 tại Paris, nay được chọn làm Ngày Đo lường quốc tế hàng năm. Công ước mét ra đời nhằm đảm bảo “sự hoàn thiện và thống nhất của hệ mét trên bình diện quốc tế”. Theo đó, các tổ chức quốc tế về đo lường được thành lập: 

Đại hội cân đo (Conférence Générale des Poids et Meusures - CGPM): thường 6 năm họp một lần, gồm đại biểu các nước tham gia kí công ước về mét; 

Ủy ban cân đo quốc tế (Comité International des Poids et Meusures - CIPM): làm việc theo đường lối của “Đại hội Cân Đo”; 

Viện Cân Đo quốc tế (Bureau International des Poids et Meusures -BIPM): có trụ sở ở cung điện Breuteuil, Sèvre gần Paris, làm việc dưới sự chỉ đạo của CIPM. Hiện nay, một trong những hoạt động quan trọng của BIPM là điều phối, vận hành và duy trì “Cơ sở dữ liệu so sánh chủ chốt” (KCDB) của Thỏa ước thừa nhận lẫn nhau thuộc CIPM (CIPM MRA) về chuẩn đo lường quốc gia và khả năng đo lường hiệu chuẩn của các Viện đo lường quốc gia. 

Hệ mét (Le système métrique) chính thức ra đời năm 1799 trong thời kì cách mạng Pháp. Xuất phát từ “ý tưởng nối tất cả các cách đo vào một đơn vị độ dài có trong tự nhiên”, mét được định nghĩa như là một phần của kinh tuyến đi qua Paris; rồi dựa vào đó tạo ra thước mét chuẩn bằng platin. Từ đó định nghĩa khối lượng là một đêximét khối nước tinh khiết ở nhiệt độ 4ᵒC và thể hiện dưới dạng chuẩn hình trụ cũng bằng platin. Cũng từ đó lít được định nghĩa là thể tích của một kilogam nước tinh khiết ở nhiệt độ 4ᵒC. Từ mét, kilogam và lít lập ra nhiều đơn vị ước và bội khác theo nguyên tắc thập phân. Quốc hội Pháp lúc đó đã vinh danh hệ mét như là một hệ đơn vị cho “tất cả các dân tộc, tất cả các thời đại”. 

Hệ đơn vị quốc tế (Le Système internatioal d’unités) - con đẻ xuất sắc của “Hệ mét” - ra đời năm 1960 theo quyết định của CGPM lần thứ 11 có sáu đơn vị cơ bản: giây (s), mét (m), kilogam (kg), ampe (A), kenvin (K), candela (cd). Đến CGPM lần thứ 14 (1971) thông qua thêm đơn vị mol. Hai đơn vị candela và mol là theo nhu cầu của công nghiệp và hóa học (không phải thuần túy vật lí) SI